सापळ्यात अडकू नका!

घटना क्रमांक 1 ः जालना जिल्ह्यातील परमेश्वर केंद्रे नामक एका तरुणाला मागच्या एक वर्षापासून मॉस्ट बेट नावाचा गेम खेळण्याची सवय लागली. सुरुवातीला त्याने शंभर, एक हजार रुपयांनी हा गेम खेळला. यामध्ये त्याला बर्‍यापैकी पैसेही मिळाले. त्यानंतर तो हजारो रुपये यामध्ये गुंतवून हा गेम खेळू लागला. बघता बघता यामध्ये शेतजमीनही विकावी लागली असून वर्षभरात त्याने तब्बल 40 लाख रुपये गमावले आहेत. त्यामुळे उदरनिर्वाहासाठी आज या तरुणाला गावात पानटपरी चालवण्याची वेळ आली आहे. आपली फसवणूक झाल्याचे लक्षात येताच या तरुणाने थेट पोलिसांत धाव घेतली. या छोट्याशा गावात 30 ते 40 मुले या गेमला बळी पडले असल्याचे सांगितले जाते. मॉस्ट बेट या गेमवर भारतात बंदी आहे. त्यामुळे हा गेम प्ले स्टोअरवर उपलब्ध नाही. पण परमेश्वरने ऑनलाईन लिंकद्वारे हा गेम डाऊनलोड केला आणि होते नव्हते ते सगळे घालवून बसला.

घटना क्रमांक 2 ः गतवर्षी इंदूरमधील बसंत नामक एका तरुणाने आत्महत्या केली. आपल्या मेव्हण्यासोबत तो इंदूरमध्ये राहत होता. तो एका खासगी कंपनीत कामाला होता. त्याला ऑनलाईन लुडो खेळण्याचे व्यसन होते. या गेममध्ये त्याने पैसेही गुंतवले होते. गेमिंगमुळे वसंत खूप कर्जबाजारी झाला होता. खूप तणावाखाली होता. बसंतने त्याच्या सुसाईड नोटमध्ये संपूर्ण प्रकरण नोंदवून ठेवले. त्यानुसार त्याला ऑनलाईन गेममध्ये खूप त्रास झाला. यामध्ये त्याचे सुमारे 17 हजार रुपयांचे नुकसान झाले. हे पैसे त्याने त्याच्या मालकाकडून घेतले होते. पैसे परत करणे कठीण होऊन दबाव वाढू लागल्यावर त्याने मृत्यूला कवटाळले.

घटना क्रमांक 3 ः तामिळनाडूची राजधानी चेन्नईमधील मनाली न्यू टाऊनमध्ये 29 वर्षीय विवाहित महिलेने गळफास घेत आत्महत्या केली. या महिलेला ऑनलाईन रम्मी खेळण्याचे व्यसन जडले होते. या व्यसनात तिने घरातील 20 तोळ्यांचे सोन्या-चांदीचे दागिने आणि लाखो रुपयांची रोकड गमावली. भवानीच्या कुटुंबातील सदस्यांनी तसेच नातेवाईकांनी तिला वारंवार रम्मी खेळण्यापासून दूर राहण्याचे सांगितले, मात्र तरीही भवानीने ऑनलाईन गेम खेळणे सुरूच ठेवले. ऑनलाईन गेममुळे भवानीचे लाखो रुपयांचे नुकसान तर झालेच शिवाय तिच्यावर कर्जही झाले होते. तिला कर्ज फेडण्याची चिंता सतावत होती. तिने तणावातून आत्महत्येसारखे टोकाचे पाऊल उचलले.

घटना क्रमांक 4 ः राजगड येथील पडोनिया गावात राहणार्‍या विनोद डांगी या तरुणाला ऑनलाईनच्या तीन पत्ती गेमचे व्यसन लागले होते. त्याने आपले 10 लाख रुपये गमावले. त्याने इतर लोकांकडूनदेखील पैसे उसने घेतले होते. त्यामुळे त्याच्यावर लाखोंचे कर्ज झाले. एके दिवशी तो एकाएकी घरातून गायब झाला आणि अखेरीस त्याचा मृतदेह रेल्वे ट्रॅकवर आढळला.

गतवर्षी हैदराबाद सरकारने संपादित केलेल्या जमिनीची भरपाई म्हणून एका शेतकर्‍याला एक कोटींची रक्कम मिळाली. मात्र हा सर्व पैसा त्याच्या मुलाने ऑनलाईन कॅसिनोमध्ये उडवल्याचे समोर आले.

एकविसाव्या शतकात मोबाईल आणि इंटरनेट तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीने किती असाध्य गोष्टी साध्य, वेगवान, सुकर झाल्या आहेत. घडलेल्या सर्व घटनांमध्ये सदर व्यक्तीच दोषी आहेत; परंतु त्यांना दोषी ठरवून या समस्येला पूर्णविराम देता येईल? मुळात वर उल्लेख केलेली उदाहरणे ही माध्यमांमधील बातम्यांमुळे समोर आली आहेत. प्रत्यक्षात ती हिमनगाचे टोक आहेत. गेल्या दोन-चार वर्षांमध्ये देशात झटपट श्रीमंतीच्या हव्यासापोटी लाखो रुपये गमावलेल्यांची संख्या काही लाखांमध्ये असण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. बहुतांशी ऑनलाईन गेम्स लोकांची लुबाडणूक करण्यासाठीच बनवले गेले आहेत. तसेच त्यांच्याकडून अनेक नियमांचे उल्लंघन राजरोसपणाने होत असते, ही वस्तुस्थिती आहे. धक्कादायक बाब म्हणजे आपल्याच समाजाने डोक्यावर घेतलेले सेलिब्रेटी अशा गेमिंग अ‍ॅप्सच्या जाहिरातींमधून झळकताना दिसतात आणि पैसे मिळवून श्रीमंत व्हा अशा आशयाचे आवाहन करताना दिसतात.

या आवाहनासाठी त्यांना भरभक्कम पैसा मानधन म्हणून मिळत असला तरी त्यामुळे अनेकांची दिशाभूल होते, हे लक्षात घ्यायला हवे. अर्थात, कोणत्याही प्रकारच्या व्यसनाबाबत दुसर्‍यावर खापर फोडणे हे चुकीचे असते. कारण व्यसनाधीन व्यक्ती ही स्वतःच्या मानसिक, आर्थिक स्वार्थासाठी, गरजेसाठी, आनंदासाठी ते व्यसन करत असते. ऑनलाईन गेम्सच्या नादाला लागून पैसे गमावणार्‍यांना त्यांचे मित्र, कुटुंबीय, नातेवाईक त्यापासून लांब राहण्याचा सल्ला देतच असतात; परंतु या खेळांमध्ये दिसणारा पैशांचा आकडा हा असे सल्ले झुगारण्यास प्रवृत्त करतो. इथे काही तासांत पैसे दुप्पट-तिप्पट होतात आणि आपण ते करू शकतो, असा फाजिल, फसवा आत्मविश्वास अशा गेमच्या आहारी गेलेल्यांमध्ये आलेला असतो आणि तोच अखेरीस त्यांचा घात करतो.

कायद्याच्या अंगाने विचार करता केंद्र सरकारने अलीकडेच ऑनलाईन गेमिंगसाठी नवे नियम जारी केले आहेत. त्यानुसार कोणत्याही प्रकारचा सट्टा आणि जुगाराला मनाई करण्यात आली आहे. त्यावर देखरेख ठेवण्यासाठी वेगळी यंत्रणा तयार करण्यात आली आहे. ऑनलाईन गेमिंग कंपन्यांची यापुढे केवायसी पडताळणीही करण्यात येणार आहे. सरकारकडून कोणती पावले उचलली जातात, त्यांची अंमलबजावणी कशी होते हे येणार्‍या काळात दिसून येईल; परंतु सायबर विश्वामध्ये कायद्यांपेक्षा पळवाटा अधिक आहेत. दुसरी गोष्ट म्हणजे मोबाईलमध्ये कोणतेही गेमिंग अ‍ॅप किंवा अन्य अ‍ॅप डाऊनलोड करताना आपण असंख्य प्रकारच्या परवानग्या न वाचता-विचार करता स्वखुशीने देत असतो. त्यामुळे त्यानंतर घडणार्‍या सर्व परिणाम-दुष्परिणामांची जबाबदारी ही आपली आहे, असे गेम खेळणार्‍याने अ‍ॅप निर्मात्या कंपनीला एका अर्थाने लिहून दिलेले असते. त्यामुळे अनेकदा कायदेशीर दृष्ट्याही अशा कंपन्यांना कचाट्यात अडकवणे कठीण ठरते. म्हणूनच कायद्याच्या प्रक्रियेचा विचार करण्यापेक्षा या सापळ्यापासून लांब राहणे, त्यात स्वतःला अडकू न देणे याची दक्षता सर्वांनी घेतली पाहिजे. झटपट श्रीमंतीसाठीचा हा जुगार आयुष्य उद्ध्वस्त करणारा ठरतो आणि तोच त्याचा शेवटचा थांबा आहे, हे सर्वांनी लक्षात घ्यायला हवे. त्यामुळे सुरुवातीला थोडेफार पैसे मिळाल्याच्या आमिषाला भुलून कष्टाने मिळवलेली सर्व पुंजी पणाला लावून तेलही गेले आणि तूपही गेले अशी वेळ येऊ द्यायची की नाही हा निर्णय सद्सद्विवेकबुद्धीने प्रत्येकाने घ्यायचा आहे.