भेसळीच्या या युगात शुद्ध आणि सकस अन्न मिळणे दुरापास्त झाले आहे. जिवद्र्व्याच्या कमतरतेमुळे लोक अनेक आजारांना बळी पडत आहेत. अश्या या काळात विविध पोषक अन्नासाठी कोळंबी हा एक उत्तम पर्याय आहे. कोळंबी समुद्र, नद्या आणि तलावांसह विविध ठिकाणीआढळतात. ते वाळूचा किंवा चिखलाचा तळ असलेले ठिकाण जास्त पसंत करतात जेथे तेथे त्यांची वाढव पुनरुत्पादन चांगल्या पद्धतीने होते. कोळंबी हे सर्वभक्षी आहेत आणि ते आहार घेतात ज्यामध्ये एकपेशीय वनस्पती, लहान जलचर जीव, आणि कधीकधी अगदी लहान मासे किंवा इतर क्रस्टेशियन्स यांचा समावेश होतो. कोळंबीचे शरीर लांब, सडपातळ असते. त्यांना सामान्यत: दहा पाय असतात. कोळंबी आकारात भिन्न असतात, प्रजातींवर अवलंबून, लहान ते जंबो-आकारापर्यंत आढळतात. कोळंबी आरोग्यासाठी उपयुक्त सी फूड आहे. कोळंबी मध्ये प्रथिने, चरबी, मोनोअनसॅच्युरेटेड फॅट, पॉलीअनसॅच्युरेटेड फॅट, कोलेस्टेरॉल, ओमेगा -3, फॅटी ऍसिडस्ओमेगा -6, सोडियम, पोटॅशियम,व्हिटॅमिन बी 12, आयोडीन, जस्त, व्हिटॅमिन बी 3 आढळतात.
कोळंबीमध्ये सेलेनियमचे भरपूर प्रमाणात आहे. सेलेनियम हृदयाच्या आरोग्यासाठी खूप फायदेशीर आहे. तसेच, त्यात भरपूर प्रमाणात व्हिटॅमिन ई आहे, ते हृदयरोगाची शक्यता कमी करते. हृदयाशी संबंधित आजारांपासून बचाव करण्यासाठी कोळंबी हे एक चांगले साधन आहे. कोळंबीमध्ये कॅलरीज खूप कमी असतात त्यामुळे वजनवाढीची समस्या असलेल्यांसाठी ती खाणे खूप फायदेशीर ठरते. अल्झायमर म्हणजे विसरभोळेपणा…! हल्ली हि समस्या अनेक लोकांमध्ये कमी जास्त प्रमाणात आढळते. कोळंबीमध्ये भरपूर फॅटी ॲसिड असते त्यामुळे कोळंबी नियमित खाल्याने अल्झायमरसारख्या आजारावर नियंत्रण ठेवता येते. बदलती जीवनशैली आणि आहार यामुळे महिलांमध्ये हाडाचे विकार खूप वाढले आहेत. हाडांचे आरोग्य उत्तम राखण्यासाठी कोळंबी मोलाची मदत करू शकते कारण कोळंबी हे कॅल्शियम, फॉस्फरस, तांबे आणि मॅग्नेशियमचे चांगले स्त्रोत आहे. निरोगी हाडांसाठी हे घटक आवश्यक आहेत. कोळंबीमध्ये लोहाचे प्रमाण जास्त असते, ते हिमोग्लोबिनमध्ये ऑक्सिजनशी जोडण्याच्या प्रक्रियेत एक मूलभूत खनिज घटक आहे. अतिरिक्त लोह असल्यास, स्नायूंना ऑक्सिजनचा प्रवाह वाढतो, ज्यामुळे शक्ती आणि तग धरण्याची क्षमता मिळते, तसेच मेंदूला ऑक्सिजनचा प्रवाह देखील वाढतो. त्यामुळे मेंदूचे आरोग्य सुधाराते. कोळंबी हे प्रथिनांचे चांगले स्त्रोत आहेत. कमी कॅलरीज आणि त्यात जीवनसत्त्वे, विशेषत बी 12 आणि सेलेनियम आणि जस्त हे खनिजे आणि ओमेगा -3 फॅटी ऍसिडस् यांसारखे आवश्यक पोषक घटक असतात. त्यामध्ये चरबी देखील कमी असते. त्यामुळे ते संतुलित आहाराचा निरोगी बनू शकतात. कोळंबी व्हिटॅमिन डी काही प्रमाणात देऊ शकते जे शरीरासाठी खूप महत्वाचे आहे .कोळंबी हे प्रथिने आणि अनेक आवश्यक पोषक तत्वांचा एक मौल्यवान स्त्रोत आहे. कोळंबी अनेक देशांमध्ये अन्न पोषणासाठी महत्वाचे योगदान देते.
कोळंबी ही आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत एक चांगले उत्पन्न मिळवून देणारी व्यापाराची वस्तू आहे, जी जागतिक व्यापारात योगदान देते. आशियातील अनेक देश कोळंबीचे प्रमुख निर्यातदार आहेत, जे कोलंबीच्या व्यापारातून भरीव परकीय चलन कमावतात. कोळंबीच्या निर्यातीमुळे बंदर सुविधा आणि वाहतूक पायाभूत सुविधांचा विकास होतो. कोळंबी शेती आणि प्रक्रिया मोठ्या संख्येने लोकांना रोजगाराच्या संधी प्रदान करते, विशेषत: मोठ्या मत्स्यपालन आणि सीफूड प्रक्रिया उद्योग असलेल्या देशांमध्ये. नोकर्‍या केवळ शेती आणि प्रक्रियेतच निर्माण होत नाहीत तर वाहतूक, पॅकेजिंग मध्येही निर्माण होतात. कोळंबी शेती आणि प्रक्रिया आर्थिक प्राप्तीचा एक मार्ग प्रदान करते. अनेक किनारी प्रदेश कोळंबी-संबंधित पर्यटनावर अवलंबून असतात, ज्यात सीफूड रेस्टॉरंट्स, सीफूड फेस्टिव्हल आणि कोळंबीच्या शेतात आणि किनारी परिसंस्थेभोवती केंद्रीत इकोटूरिझम यांचा समावेश होतो. कोळंबीमुळे मासेमारी उद्योग मच्छिमार आणि संबंधित उद्योगांमुळे चांगले उत्पन्न आणि रोजगाराच्या संधीतयार होतात. लहरी हवामान, किडीचे व्यवस्थापन, अस्थिर भाव, रासायनिक खतांचे वाढलेले भाव यामुळे शेती व्यवसाय तोट्यात येत आहे. अश्यावेळी कोळंबी शेती शाश्वत शेती म्हणून अधिक लोकप्रिय होत आहेत.
– डॉ. लक्ष्मन घायवट
(प्राणिशास्र विभाग, एस.एम.बी.एस.टी कॉलेज संगमनेर)
