जयकृष्ण पु. पुराणिक, नाशिक
नुकतीच ३ मे २०२३ रोजी नर्गिसची (Nargis) ४० वी पुण्यतिथी होती. कर्करोगाशी (Cancer) लढाईनंतर नर्गिसचे निधन झाले होते. तिच्यावर चित्रित केलेली दहा गाणी येथे निवडली असून शमशाद बेगम आणि गीता दत्त यांनी गायलेली गाणी, तिचे काही गाजलेले चित्रपट असले तरी खाली नमूद केलेली ही सर्व गाणी लता मंगेशकर (Lata Mangeshkar) यांनी गायली आहेत. त्यात राज कपूर यांच्यासोबत सर्वाधिक गाजलेले चित्रपट आहेत.
कालानुक्रमानुसार गाणी :
१) उठाए जा उनके सितम – अंदाज (१९४९).
लतादीदींच्या पहिल्या हिट चित्रपटांपैकी एक, दिलीप कुमार आणि राज कपूर, नर्गिसवर हे चित्रित केले होते. राग केदार वापरून, संगीत दिग्दर्शक नौशाद यांनी तीन अंतरे वेगळ्या पद्धतीने लिहिली. लतादीदींची शैली नूरजहाँची आठवण करून देणारी होती, तर मजरूह सुलतानपुरींचे शब्द भावनेने भरलेले होते.
२) मुझे किसीसे प्यार हो गया – बरसात (1949)
या चित्रपटात लतादीदींनी गायलेली गाणी, नर्गिस, निम्मी आणि बिमला कुमारी यांच्यावर चित्रित केलेल्या गाण्यांमुळे चित्रपट प्रचंड हिट झाला होता. यावर नर्गिसने व्हायोलिन वाजवणाऱ्या राज कपूरसाठी गाणे गायले. शंकर-जयकिशन यांनी संगीत दिले, जलील महिलाबाद यांनी शब्द लिहिले. मुख्य ओळीच्या आधी ‘ओओओओ’ हे शब्द ज्या प्रकारे गायले गेले ते अद्वितीय होते.
३) घर आया मेरा परदेसी – आवारा (१९५१).
हे एका स्वप्नदृष्यामध्ये भव्यपणे चित्रित करण्यात आले होते, आणि मुख्य गाणे राज कपूर आणि नर्गिसच्या दीर्घ जोडी होण्याच्या आधी होते. “घर आया मेरा परदेसी, प्यास बुझी मेरी अखियां की” हे लतादीदींनी गायलेल्या शैलेंद्रच्या शब्दांना शंकर-जयकिशन यांनी संगीत दिले.
४) राजा की आयेगी बारात – आह (१९५३)
लता, शंकर-जयकिशन, शैलेंद्र, राज कपूर आणि नर्गिस यांच्या यशस्वी संयोजनाचे वैशिष्ट्य असलेले आणखी एक रत्न! शब्द होते, “राजा की आयेगी बारात, रंगेली होगी रात, मगन में नाचूंगी”.उत्कंठेची भावना या गाण्यातून प्रभावीपणे समोर आली.
५) प्यार हुआ इकरार हुआ – श्री ४२० (१९५५)
आतापर्यंतच्या सर्वात संस्मरणीय पावसाच्या युगुल-गीतांपैकी एक, हे राज कपूर आणि नर्गिस यांच्यावर चित्रित करण्यात आले होते आणि लता आणि मन्ना डे यांनी गायले होते. शंकर-जयकिशन यांनी संगीत दिले, शैलेंद्रने लिहिले, “प्यार हुआ, इकरार हुआ है, प्यार से फिर क्यों डरता है दिल; कहता है दिल रास्ता मुश्किल, मालूम नहीं है कहाँ मंझिल”.
६) जागो मोहन प्यारे – जागते रहो (1956).
सलील चौधरी यांनी राग भैरवमध्ये हे क्लासिक संगीतबद्ध केले आहे.एका झपाटलेल्या कोरससह, लतादीदींनी शैलेंद्रच्या “जागो मोहन प्यारे, नवयुग चुने नैन तिहारे” या ओळी गायल्या. नर्गिस ने तहानलेल्या राज कपूरला पाणी अर्पण केल्याचे दृश्य होते.तिची अभिव्यक्ती अतुलनीय होती.
७) रसिक बलमा – चोरी चोरी (1956).
राग शुद्ध कल्याणमध्ये शंकर-जयकिशन यांनी संगीतबद्ध केलेले, हे लतादीदींच्या त्या काळातील सर्वात हिट गाण्यांपैकी एक होते. हसरत जयपुरी यांनी लिहिलेले , “रसिक बलमा, हाए दिल क्यों लगाया, तोसे दिल क्यों लगाया, जैसे रोग लगाया, जैसे रोग लगाया”. गाणे दुखाःने ओतप्रोत भरलेले होते, आणि नर्गिसची अभिव्यक्ती शब्दांसह उत्तम प्रकारे होती.
८) नगरी नगरी द्वारे द्वारे – मदर इंडिया (1957).
राज कपूर आणि दिलीप कुमार सोबतच्या काही हिट चित्रपटांनंतर, नर्गिसने मेहबूब खानच्या मदर इंडियामध्ये आई म्हणून सर्वात संस्मरणीय भूमिका साकारली होती. नौशाद यांनी संगीतबद्ध केलेल्या या गाण्याला लतादीदींचा खास आवाज होता. शकील बदायुनी यांनी लिहिले, “नगरी नगरी द्वारे द्वारे धुंडू रे सांवरिया, पिया पिया रतके मैं तो हो गई रे बावरिया”.
९) यूं हसरतों के दाग – अदालत (१९५८).
संगीत दिग्दर्शक मदन मोहन आणि नौशाद यांचा जादुई मिलाफ इथे फॉर्मात होता, नर्गिसने उत्तम अभिनय केला होता. गीतकार राजेंद्र कृष्ण यांनी लिहिले, “युं हसरतों के दाग मोहब्बत में धो लिए, खुद दिल से दिल की बात कही और रो लिए”. या चित्रपटात लतादीदींचा ‘उनको ये शिकायत है’ ही हिट झाला होत.
१०) आवारा ए मेरे दिल – रात और दिन (1967).
लता आणि मुकेश यांच्या दोन आवृत्त्यांमधील रात और दिनचे शीर्षक गीत प्रचंड लोकप्रिय झाले होते. पण या लतांच्या गाण्याला स्वतःचे टेकर्स होते, नर्गिसने जबरदस्त परफॉर्मन्स दिला होता. शंकर-जयकिशन यांनी शैलेंद्रच्या शब्दांना संगीत दिले, “आवारा ए मेरे दिल, जाने कहां है मेरी मंझिल”.
दरम्यान, वर नमूद केल्याप्रमाणे ही सर्व गाणी लतादीदींनी गायली होती, त्यापैकी फक्त एक युगल गीत आहे. नाइटिंगेलचा आवाज अभिनेत्रीच्या अभिव्यक्तीशी पूर्णपणे जुळला आणि नर्गिसची लतादीदी शिवाय दुसर्‍या कोणत्याही आवाजाची आपण कल्पनाही करू शकत नाही.
आदरांजली : नर्गिसच्या गाण्यांच्या चाहत्याची
