हुमणीचा बीटल (भुंगा) विटकरी रंगाचा असतो तो निशाचर आहे .मिलनासाठी तो रात्री मादीसह झाडावर जातो . एक मादी सरासरी 60 अंडी घालते.मादी बीटल जमिनीत उथळ छिद्रे खणतात जेथे ते जून ते ऑगस्ट दरम्यान अंडी घालतात. अंडी घालण्याचा कालावधी पावसाळा सुरू होताच सुरू होतो. अंडी घालण्यासाठी वृक्षाच्छादित गवताळ क्षेत्राजवळील जागा ते पसंत करतात. म्हणून बीटल अंडी घालण्याची संख्या कमी करण्यासाठी शेत गवत आणि तणांच्या वाढीपासून मुक्त ठेवण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न केले पाहिजेत.
अंड्यातून बाहेर पडलेली अळी ही अळी तीन वेळेस कात टाकते.जमिनीतील ओलावा आणि तापमान हे घटक अळ्या अंड्यातून किती लवकर बाहेर पडतील हे ठरवतात. नियमित परिस्थितीत अंडी सुमारे 2 आठवड्यांत अंडी उबतात. हुमणी अळ्यांची लांबी 20ते 45 मि.मी पर्यंत वाढते . अळ्यांचे शरीर सी-आकाराचे असते , डोके तपकिरी असते आणि पायांच्या तीन जोड्या असतात. पोटाचा मागचा भाग थोडा वाढलेला असतो आणि शरीराच्या भिंतीतून दिसणार्या मातीच्या कणांमुळे शरीर गडद दिसते.
जरी दरवर्षी हुमणी अळी एक समस्या असली, तरी सर्वात गंभीर नुकसान नियमित तीन वर्षांच्या चक्रांमध्ये होते. पिकांचे सर्वात मोठे नुकसान प्रौढ दिसल्यानंतर वर्षभर होते.वसंत ऋतूच्या उत्तरार्धात किंवा लवकर शरद ऋतूतील नांगरणीमुळे जमिनीतील अनेक अळ्या, प्युपा आणि प्रौढ नष्ट होतात आणि पक्षी देखील अनेक कीटकांचा नाश करतात .त्यासाठीही प्रभावी नांगरणी हुमणी अळी ठराविक खोलीच्या खाली स्थलांतर करण्यापूर्वी करणे आवश्यक आहे. विना-मशागत किंवा कमी मशागत पीक व्यवस्थापन हुमणी अळीच्या संख्या वाढीस कारणीभूत ठरते
हलकी जमीन, कमी पाण्याच्या ठिकाणी या ठिकाणी हुमणी अळी जास्त प्रमाणात आढळते. शेणखताच्या माध्यमातून या किडीचा प्रसार मोठ्या प्रमाणामध्ये शेतामध्ये होतो. त्यामुळे ही कोड जवळ-जवळ सर्व पिकांवर तसेच भाजीपाला पिकामध्ये जास्त प्रमाणात आढळून येत. शेणखताच्या माध्यमातून या किडीचा प्रसार जास्त प्रमाणात होताना दिसून येतो.पावसाळ्यात रात्रीच्या वेळी यांच्या अटॅकसाठी अनुकूल परिस्थिती असते. त्या अळ्या जमिनीखालील मुळांना खातात. गंभीर प्रादुर्भाव झाल्यास सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये पिक हळूहळू पातळ होणे, पिवळसर होणे आणि, त्यानंतर विखुरलेले अनियमित मृत पिकांचे ठिपके दिसणे यांचा समावेश होतो. जसजसे नुकसान होत राहते, तसतसे मृत ठिपके आकारात वाढू लागतात आणि अचानक कोमेजून जाऊ शकतात. कधी कधी शेतात पुन्हा पेरणी करावी लागते. या किडीमुळे विविध पिकांचे नुकसान 40 ते 80 च्या दरम्यान होते.
हुमणी अळीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी ऑगस्टमधील पहिला आठवडा हि योग्य वेळ आहे. यावेळी बहुतेक अंडी उबलेली असतात आणि लहान अळ्या मातीच्या पृष्ठभागाजवळ वाढत असतात तेथे त्यांना अधिक सहजपणे नियंत्रितकेले जाऊ शकते. त्यसाठी पुरेशा प्रमाणात सिंचन करावे. शेतात 24 तास पाणी साचून राहिल्यास मातीतून कोश बाहेर पडतात. पिक काढणीनंतर लगेच खोल नांगरणी करावी. तीच तीच पीक घेण टाळावे. तुम्ही तुमच्या पिकांसाठी कमी किंवा मशागत असलेल्या पद्धती वापरल्यास हुमणी अळीवर नियंत्रण ठेवणे अवघड होते.
– डॉ. लक्ष्मन घायवट
(प्राणिशास्र विभाग, एस.एम.बी.एस.टी कॉलेज संगमनेर)
