धनत्रयोदशीचा दिवस हा भगवान धन्वंतरीचा जन्मदिवसही मानला जातो. समुद्रमंथनादरम्यान शरद पौर्णिमेनंतर येणार्‍या त्रयोदशीच्या दिवशी भगवान धन्वंतरीचा जन्म झाला, म्हणून या दिवसाला धन त्रयोदशी असे म्हणतात. ऐश्वर्य आणि आरोग्य प्रदान करणार्‍या या त्रयोदशीला विशेष धार्मिक महत्त्व आहे.
समुद्रमंथनाच्यावेळी इतर दुर्मिळ आणि मौल्यवान वस्तूंव्यतिरिक्त शरद पौर्णिमेला चंद्र, कार्तिक द्वादशीला कामधेनू गाय, त्रयोदशीला धन्वंतरी आणि कार्तिक महिन्याच्या अमावस्या तिथीला भगवती लक्ष्मी अवतरली, असे शास्त्रात सांगितले आहे. यामुळेच दिवाळीच्या लक्ष्मीपूजनाचा दिवस आणि त्रयोदशीच्या दिवशी भगवान धन्वंतरीचा जन्मदिवस धनत्रयोदशी म्हणून साजरा केला जातो. मान्यतेनुसार, याच दिवशी भगवान धन्वंतरीने आयुर्वेदाची उत्पत्ती केली.
धार्मिक शास्त्रानुसार भगवान धन्वंतरी हे आरोग्य प्रदान करणारे नारायण भगवान विष्णूचे रूप मानले जाते. त्यांना चार हात आहेत, त्यापैकी दोन हातात शंख आणि एक चक्र आहे आणि इतर दोन हातांमध्ये त्यांनी औषधासह अमृताचे भांडे ठेवले आहे. पुराणानुसार, द्रौपदीला वरदान म्हणून अक्षय पितळेचे भांडे देण्यात आले होते. असे मानले जाते की हे अमृत कलश पितळेचे बनलेले आहे कारण पितळ हा भगवान धन्वंतरीचा प्रिय धातू आहे. यामुळेच लोक विशेषत: धनत्रयोदशी, भगवान धन्वंतरीच्या जन्मदिनी पितळेची भांडी खरेदी करतात. तसे, या दिवशी कोणत्याही धातूपासून बनवलेल्या वस्तू खरेदी करणे महत्वाचे आहे.जसे सोने, चांदी, तांबे, पितळ, कांस्य इ. धनत्रयोदशीबद्दल असे मानले जाते की या दिवशी खरेदी केलेली कोणतीही वस्तू शुभ फळ देते आणि दीर्घकाळ टिकते, परंतु पितळ खरेदी केल्याने तेरापट अधिक फायदा होतो. याशिवाय इतर अनेक भांड्यांची खरेदीही या दिवशी मोठ्या प्रमाणात होते.
त्यामुळे धनत्रयोदशीच्या दिवशी पितळ खरेदी केल्याने आरोग्य, सौभाग्य आणि आरोग्याच्या दृष्टीने घरामध्ये शुभता येते. कारण पितळ हा गुरुदेव बृहस्पतिचा धातू मानला जातो, जो अत्यंत शुभ आहे. त्यामुळे गुरू ग्रहाच्या शांतीसाठी पितळेची भांडी जास्त वापरली जातात. आयुर्वेदातही पितळेच्या भांड्यात अन्न खाणे खूप फायदेशीर असल्याचे सांगितले आहे. एवढेच नाही तर धन त्रयोदशी किंवा धनत्रयोदशीच्या दिवशी पितळ खरेदी केल्याने घरामध्ये १३ पट शुभ फळांचा वर्षाव होतो असे मानले जाते.
