वाल्मिकी रामायणात अशा अनेक शिकवण दिल्या आहेत, ज्याचे पालन केल्याने जीवनात कधीही कशाचीही कमतरता भासत नाही. वाल्मिकी रामायणातील एका श्लोकानुसार गुरु, आई-वडील आणि वडीलधार्‍यांची सेवा केल्याने चार गोष्टी निश्चितच प्राप्त होतात.
श्लोक- स्वार्गो धनं वा धान्यं वा विद्या पुत्राः सुखानि च।
गुरुवृत्तयनुरोधेन न किंचदपि दुर्लभम्।
ज्या घरात गुरू, माता-पिता आणि वडीलधार्‍यांची सेवा खर्‍या मनाने आणि भक्तीभावाने केली जाते, त्या घरात अन्न आणि पैशाची कधीच कमतरता भासत नाही. स्वतःला जाणून घेण्याचा प्रयत्न केल्याशिवाय आपण प्रगती करू शकत नाही. शक्ती आपल्यात आहे. फक्त त्याला ओळखले पाहिजे. येथूनच गुरुचे कार्य सुरू होते. ते आपल्याला आपल्या क्षमतेची जाणीव करून देतात. प्रत्येकजण स्वतःचा गुरू होऊ शकत नाही. स्वतः प्रकाशमय होण्यासाठी योग्य मार्गदर्शन आवश्यक आहे. हे मार्गदर्शन गुरूच्या संगतीशिवाय अवघड आहे.
एखाद्या व्यक्तीने केलेल्या कृती त्याचे भविष्य ठरवतात. आदर्श आणि मूल्यांसह जगणारी व्यक्ती स्वर्गाचा भाग बनते. पुराणात अनेक कथा वर्णन केल्या आहेत, ज्यावरून हे ज्ञात आहे की सेवेच्या आधारे कोणत्याही चुकीचे किंवा पापाचे प्रायश्चित्त होऊ शकते. भगवंतापेक्षा गुरू मानणार्‍यांची सर्व पापे नष्ट होतात.
या गोष्टींची प्राप्ती होते-
- संपत्ती – गुरूंची आणि ज्येष्ठांची सेवा करणे हा प्रत्येक मानवाचा धर्म म्हणून सर्व धर्मग्रंथात सांगितले आहे. ज्या घरात गुरू आणि वडीलधार्‍यांची सेवा आणि आदर केला जातो, त्या घरात कधीही कशाचीही कमतरता भासत नाही. असे घर सदैव पैशाने अन्नधान्याने भरलेले असते. गुरू आणि घरातील वडीलधार्‍यांना देवसमान समजणे हा हिंदू धर्माचा संस्कार आहे आणि जो त्याचे पालन करतो तो सदैव सुखी असतो.
- विद्या – गुरुच माणसाला शिक्षण देतो. जो माणूस आपल्या गुरूंचा आदर करत नाही आणि त्यांची सेवा करत नाही, त्याला यश मिळवून देणारे शिक्षण कधीच मिळू शकत नाही. जी व्यक्ती गुरूंचा आदर करते आणि त्यांनी दिलेल्या शिकवणुकीवर विश्वास ठेवून त्यांचे पालन करते, तो जीवनातील कोणतीही अडचण अगदी सहजतेने पार पाडू शकतो. चांगले शिक्षण घेण्यासाठी गुरूंचा आदर आणि सन्मान करणे सर्वात महत्त्वाचे असते. ज्याप्रमाणे पांडवांनी आपल्या गुरू द्रोणाचार्यांवर सदैव विश्वास ठेवला, त्याचप्रमाणे त्यांनी दिलेल्या शिकवणीवर त्यांनी कधीही शंका घेतली नाही, ज्यामुळे ते अत्यंत कठीण प्रसंगांनाही सहज तोंड देऊ शकत होते. याउलट, कौरवांनी आपल्या स्वामीबद्दल नेहमीच वाईट भावना ठेवल्या, ज्याचे परिणाम त्यांना रणांगणावर भोगावे लागले.
- संतती – असे म्हणतात की प्रत्येकाला त्याच्या कर्मांचे फळ या जन्मातच कोणत्या ना कोणत्या स्वरूपात भोगावेच लागते. वाल्मिकी रामायणानुसार जो व्यक्ती आपल्या घरातील मोठ्यांचा आणि गुरुंचा आदर करत नाही, त्याला मुलांकडून कधीही सुख मिळत नाही. माणूस आपल्या शिक्षकांशी आणि घरातील वडीलधार्‍यांशी जसा वागत असे, तशीच त्याची मुलेही त्याच्याशी वागतात. म्हणून आपल्या गुरूंबद्दल नेहमी आदर बाळगला पाहिजे आणि लहानपणापासून मुलांनाही ते शिकवले पाहिजे.
- स्वर्ग – माणसाच्या कृतीचे भविष्य ठरवतात. जो व्यक्ती आपल्या जीवनात आदर्श आणि संस्कारांचे पालन करतो, त्याला निश्चितच स्वर्ग प्राप्त होतो. अशी अनेक उदाहरणे धर्मग्रंथांमध्ये आढळतात, ज्यावरून आपल्याला समजते की गुरु आणि ऋषीमुनींच्या सेवेने कोणतीही चूक किंवा पापाचे प्रायश्चित्त होऊ शकते. गुरूला भगवंताच्या बरोबरीचे मानले पाहिजे, जो कोणी आपल्या गुरूची देवतेप्रमाणे पूजा करतो त्याची सर्व पापे नष्ट होतात.
